Μοιάζει σαν να ανοίγει το μπαούλο στη σοφίτα. Τέσσερα-πέντε πράγματα, όχι πολλά, που, ίσως, χάνονται στην αχλύ του χρόνου. Και, ίσως, είναι ευκαιρία να τα διηγηθούμε στα παιδιά μας. Φιγούρες από το παρελθόν, εικόνες που αναδίδουν οσμή πολιτικού ρομαντισμού, ήχοι από ερπύστριες αλλά και μουσικές επικές, στο όνομα της αντίστασης κατά ενός καθεστώτος τυραννικού. Που, σίγουρα, μπορούν να χρησιμεύσουν ως αντίδοτο στη βία και την ανομία που κυριαρχεί κάθε χρόνο, τέτοια μέρα, γύρω από αλλά και μέσα στο ιστορικό κτίριο της οδού Πατησίων.
Η τυχαία ανακάλυψη
1. Το πρακτικό του υπουργικού συμβουλίου της χούντας το βράδυ της 17ης Νοέμβρη, ήταν θαμμένο επί δεκαετίες. Σε ένα τσαλίμι της ιστορικής μνήμης, ανακαλύφθηκε τυχαία πριν από λίγες ημέρες, μια ανάσα πριν από την εφετινή, 44η, επέτειο της εισβολής στο Πολυτεχνείο, όταν υπάλληλοι των τεχνικών υπηρεσιών της Βουλής έκαναν έλεγχο ρουτίνας στα συστήματα πυρανίχνευσης∙ σε ένα ξεχασμένο δωμάτιο, πίσω από τα θεωρεία της αίθουσας της Γερουσίας, στο κτίριο του Συντάγματος, ποτισμένο από τη μούχλα και την υγρασία, συνυπάρχοντας με άλλα σημαντικά τεκμήρια σε 1.180 φακέλους.
«Είμαστε αδέλφια, είμαστε αδέλφια…»
2. Τη μοιραία εκείνη ημέρα, την ατμόσφαιρα δονούσαν συνθήματα, όπως «Κάτω η χούντα», «Κάτω το ΝΑΤΟ», «Εξι χρόνια αρκετά, δε θα γίνουνε εφτά», «Μαρκεζίνη μασκαρά, Παπαδόπουλε φονιά», καθώς και «Απόψε το βράδυ θα γίνει Ταϊλάνδη» –καθώς ήταν νωπή ακόμη σύγκρουση της εποχής, στην Ταϊλάνδη, μεταξύ φοιτητών και Αστυνομίας. Συγκεντρωμένοι έγραφαν αυτοσχέδια συνθήματα και τα κολλούσαν σε τρόλεϊ. Oταν τα τανκς έφθασαν πια στη διασταύρωση, λεωφόρου Αλεξάνδρας και Πατησίων, πήραν εντολή να σταματήσουν. Eμειναν ακινητοποιημένα καμιά ώρα στην πλατεία Αιγύπτου, με τον κόσμο να φωνάζει στους στρατιώτες «είμαστε αδέλφια, είμαστε αδέλφια…». «Αδέλφια» αποκαλούσε τους φαντάρους και ο Δημήτρης Παπαχρήστος, εκ των εκφωνητών του Πολυτεχνείου (μαζί με τη Μαρία Δαμανάκη και τον Μίλτο Χαραλαμπίδη), από το ραδιόφωνο των εξεγερμένων φοιτητών, των «Ελεύθερων Πολιορκημένων» όπως αυτοαποκαλούνταν. Παρά τις παρεμβολές της ΚΥΠ, ναι, λειτουργούσε. Ο πομπός είχε κατασκευαστεί σε διάστημα λίγων ωρών, στα εργαστήρια της Σχολής Ηλεκτρολόγων Μηχανικών, από τον Γιώργο Κυρλάκη. Ο Παπαχρήστος απηύθυνε έκκληση στα «στρατευμένα νιάτα» να μη χτυπήσουν. «Δεν θα χτυπήσουν τα παιδιά, τα αδέλφια μας οι φαντάροι, το φρούριο της ελευθερίας, το μόνο μέρος της Ελλάδας που είναι ελεύθερο. Δεν έχουμε όπλα. Προτάσσουμε μόνο ανοιχτά τα στήθη μας. Λαέ της Αθήνας, όλοι μαζί το σύνθημα: λαός και στρατός μαζί. Δεν θα χτυπήσει ο στρατός!». Οταν πια τα τανκς βρέθηκαν απέναντι από τους φοιτητές, ο Δημήτρης Παπαχρήστος ακούστηκε να ψάλει τον εθνικό ύμνο. Οι στίχοι του Διονύσιου Σολωμού μπήκαν στα χείλη δεκάδων νέων που βρίσκονταν στο κεντρικό προαύλιο του κτιρίου. Στο λεύκωμα των εκδόσεων «Ερμείας», υπό τον τίτλο «Πολυτεχνείο: από την κατάληψη στην εισβολή», που κυκλοφόρησε τον Σεπτέμβριο του 1974, επί Μεταπολίτευσης, δεκάδες ασπρόμαυρες φωτογραφίες απαθανατίζουν λεπτομέρειες της εξέγερσης, από τις 14 ως και τις 17 Νοεμβρίου. Οπως τα κρεμασμένα πανό και τα συνθήματα στους τοίχους: «Κάτω η Χούντα», «Η Γη είναι δική μας», «Αδούλωτη Ελλάδα», «Οι φοιτητές δεν βολεύονται, βουλεύονται», «Έξω οι Αμερικάνοι», «Όχι στον εμπαιγμό ενός τρελού», «Ελευθερία». «Εχεις σχέση με τον “πορτάκια” του Πολυτεχνείου;»
3. Τραγική ειρωνεία: ο 20χρονος έφεδρος στρατιώτης – εκπαιδευτής στο Κέντρο Τεθωρακισμένων, στο Γουδί, που έλαχε να οδηγεί το πιο διάσημο τανκ στη σύγχρονη ιστορία, ονομάζεται Σκευοφύλαξ. Και παρότι, η παράδοση θέλει το -νησιώτικο κατά κύριο λόγο- επίθετο του να συνδέεται με χριστιανικό λαϊκό εκκλησιαστικό αξίωμα, ο Σκευοφύλαξ προέβη σε μία πράξη όχι και τόσο χριστιανική: επέλασε με το τανκ του στο Πολυτεχνείο, ρίχνοντας τη σιδερένια πύλη του. «Έκανε αλοιφή» –κατά δική του δήλωση– με την αριστερή ερπύστρια του μια Μερσεντές που είχαν βάλει οι φοιτητές, απατώμενοι ότι μπορούν να φράξουν την είσοδο. Οι Ερινύες θα τον κυνηγούν έτη πολλά. Σε συνέντευξη-εξομολόγηση-κάθαρση στην εφημερίδα «Το Βήμα», το 2003, ο ίδιος θα ζητήσει συγγνώμη από την Πέπη Ρηγοπούλου, μετέπειτα καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών, τότε νεαρή φοιτήτρια που τραυματίστηκε σοβαρά, με συντριπτικά κατάγματα στα πόδια, κατά την είσοδο του τανκ. Και θα παραδεχθεί ότι αυτοί που έβλεπε κάποτε σαν «μαμούνια» θέλοντας να τα καταπιεί, ήταν τελικά «παλικάρια», «με μεγάλη ψυχή». Δεν το έβλεπε τότε, ήταν «φασίστας». Αργότερα, μίσησε τόσο πολύ την πράξη του, που έφθασε να απαρνηθεί τον ίδιο του τον εαυτό∙ όταν κάποιος, κάποτε, άκουσε πώς τον λένε. -«Εχεις σχέση με τον “πορτάκια” του Πολυτεχνείου;». -«Ξάδελφος μου, μακρινός. Σκοτώθηκε σε τροχαίο».
«Τσογλάνια, ρεζιλεύετε το στράτευμα»
4. Και, ίσως, δεν υπάρχει πιο συγκλονιστική επίσημη περιγραφή των γεγονότων του Πολυτεχνείου από αυτή που αποτύπωσε ο τότε εισαγγελέας Πρωτοδικών Δημήτρης Τσεβάς το 1974, σε σχετικό πόρισμα, στο πλαίσιο προκαταρκτικής εξέτασης, εξετάζοντας μάρτυρες, κάνοντας αυτοψίες, ακούγοντας μαγνητοταινίες, παρακολουθώντας κινηματογραφικές καταγραφές. «Την 02.43 ώραν τάσσεται µικρά, ίσως 15λεπτος προθεσµία εις τους σπουδαστάς δια να εξέλθουν. Μερικοί εκ των εγκλείστων ήρχισαν να απασφαλίζουν την είσοδον και τελικώς το επέτυχαν. Εδυσχεραίνετο όµως η έξοδος διότι όπισθεν της πύλης είχεν τοποθετηθή και ευρίσκετο αυτοκίνητον Μερσεντές. Και ενώ η µεν πρόθεσις των εγκλείστων προς έξοδον είχε καταστή εµφανής, προσπάθεια δε, κατεβάλλετο δια την αποµάκρυνσιν του φράσσοντας την πύλην αυτοκινήτου, ανυπόµονος Ίλαρχος, αυτόθι ιστάµενος απώλεσε την ψυχραιµίαν του και εν οργή ανεφώνησεν : “Τσογλάνια ρεζιλεύετε το στράτευµα…” και αµέσως έδωσε την διαταγήν της εισόδου. » Το άρµα εκινήθη µετά δυνάµεως, συνεκλόνισε την πύλην, κατέστρεψε τους µαρµάρινους κίονας της εισόδου, συνέτριψε και κατέρριψε την εξώθυραν και ακολούθως κυριολεκτικώς ισοπέδωσεν το προεκτεθέν αυτοκίνητον, εισελθόν εις βάθος 10 περίπου µέτρων εντός του προαυλίου του Πολυτεχνείου. ∆ηµοσιογράφος, επί ενός των κιόνων ευρισκόµενος, κατεκρηµνίσθη µετ’ αυτού εις το έδαφος, τραυµατισθείς ελαφρώς (κατάθεσις υπ’ αριθ. 172), νεαρός σπουδαστής επί των κιγκλιδωµάτων της πύλης ιστάµενος εκτινάσσεται, άγνωστον που, ενώ σιδηρούν αντικείµενον συνθλίβει τους πόδας νεαράς σπουδάστριας (κατάθεσις υπ’ αριθ. 83)» «Εντρομοι και εμβρόντητοι οι σπουδασταί κυριεύονται από την ενώπιον του εσχάτου κινδύνου φοβεράν αγωνίαν. Υπό την πίεσιν πλήθους ανθρώπων καταρρίπτεται τμήμα των προς την οδόν Στουρνάρη κιγκλιδωμάτων. Και διά του δημιουργηθέντος ανοίγματος εξέρχονται οι σπουδασταί κατά μάζας. Νέον, όμως, δι’ αυτούς αρχίζει μαρτύριον. Ύβρεις κατ’ αυτών εκτοξεύονται και καταδιωκόμενοι βαναύσως κακοποιούνται». «Πολλοί αξιωματικοί και στρατιώται παρεμβαίνουν προς προστασίαν των φοιτητών. Και υπήρξε πηγαία και βαθειά η ευγνωμοσύνη πολλών εξ αυτών προς τους αγνώστους σωτήρας των, ως εις τας καταθέσεις των τούς αποκαλούν με συγκίνησιν». Εκατοντάδες φοιτητές ξεχύνονται στους δρόμους, γύρω από το Πολυτεχνείο, γίνονται στόχος ελεύθερων σκοπευτών. «Απομακρυνόμενοι όμως του Πολυτεχνείου αγωνιώδεις τούς αναμένουν εκπλήξεις. Από παντού τους καταδιώκουν και τους χτυπούν. Εις την γωνίαν των οδών Τοσίτσα και Μπουμπουλίνας άνδρες της ΚΥΠ εν πολιτική περιβολή τους χτυπούν ανηλεώς και πυροβολούν κατ’ αυτών, ενώ εις την ταράτσαν ενός των αυτόθι κτιρίων έχουν εγκαταστήσει πολυβόλον. Εις τας ταράτσας των γύρω κτιρίων επισημαίνονται ελεύθεροι σκοπευταί υπό του ιδίου Διευθυντού της Αστυνομίας να επιτελούν το φονικόν έργον των».
Ελευθερία Κόλλια
Πηγή: Protagon.gr
Η τυχαία ανακάλυψη
1. Το πρακτικό του υπουργικού συμβουλίου της χούντας το βράδυ της 17ης Νοέμβρη, ήταν θαμμένο επί δεκαετίες. Σε ένα τσαλίμι της ιστορικής μνήμης, ανακαλύφθηκε τυχαία πριν από λίγες ημέρες, μια ανάσα πριν από την εφετινή, 44η, επέτειο της εισβολής στο Πολυτεχνείο, όταν υπάλληλοι των τεχνικών υπηρεσιών της Βουλής έκαναν έλεγχο ρουτίνας στα συστήματα πυρανίχνευσης∙ σε ένα ξεχασμένο δωμάτιο, πίσω από τα θεωρεία της αίθουσας της Γερουσίας, στο κτίριο του Συντάγματος, ποτισμένο από τη μούχλα και την υγρασία, συνυπάρχοντας με άλλα σημαντικά τεκμήρια σε 1.180 φακέλους.
«Είμαστε αδέλφια, είμαστε αδέλφια…»
2. Τη μοιραία εκείνη ημέρα, την ατμόσφαιρα δονούσαν συνθήματα, όπως «Κάτω η χούντα», «Κάτω το ΝΑΤΟ», «Εξι χρόνια αρκετά, δε θα γίνουνε εφτά», «Μαρκεζίνη μασκαρά, Παπαδόπουλε φονιά», καθώς και «Απόψε το βράδυ θα γίνει Ταϊλάνδη» –καθώς ήταν νωπή ακόμη σύγκρουση της εποχής, στην Ταϊλάνδη, μεταξύ φοιτητών και Αστυνομίας. Συγκεντρωμένοι έγραφαν αυτοσχέδια συνθήματα και τα κολλούσαν σε τρόλεϊ. Oταν τα τανκς έφθασαν πια στη διασταύρωση, λεωφόρου Αλεξάνδρας και Πατησίων, πήραν εντολή να σταματήσουν. Eμειναν ακινητοποιημένα καμιά ώρα στην πλατεία Αιγύπτου, με τον κόσμο να φωνάζει στους στρατιώτες «είμαστε αδέλφια, είμαστε αδέλφια…». «Αδέλφια» αποκαλούσε τους φαντάρους και ο Δημήτρης Παπαχρήστος, εκ των εκφωνητών του Πολυτεχνείου (μαζί με τη Μαρία Δαμανάκη και τον Μίλτο Χαραλαμπίδη), από το ραδιόφωνο των εξεγερμένων φοιτητών, των «Ελεύθερων Πολιορκημένων» όπως αυτοαποκαλούνταν. Παρά τις παρεμβολές της ΚΥΠ, ναι, λειτουργούσε. Ο πομπός είχε κατασκευαστεί σε διάστημα λίγων ωρών, στα εργαστήρια της Σχολής Ηλεκτρολόγων Μηχανικών, από τον Γιώργο Κυρλάκη. Ο Παπαχρήστος απηύθυνε έκκληση στα «στρατευμένα νιάτα» να μη χτυπήσουν. «Δεν θα χτυπήσουν τα παιδιά, τα αδέλφια μας οι φαντάροι, το φρούριο της ελευθερίας, το μόνο μέρος της Ελλάδας που είναι ελεύθερο. Δεν έχουμε όπλα. Προτάσσουμε μόνο ανοιχτά τα στήθη μας. Λαέ της Αθήνας, όλοι μαζί το σύνθημα: λαός και στρατός μαζί. Δεν θα χτυπήσει ο στρατός!». Οταν πια τα τανκς βρέθηκαν απέναντι από τους φοιτητές, ο Δημήτρης Παπαχρήστος ακούστηκε να ψάλει τον εθνικό ύμνο. Οι στίχοι του Διονύσιου Σολωμού μπήκαν στα χείλη δεκάδων νέων που βρίσκονταν στο κεντρικό προαύλιο του κτιρίου. Στο λεύκωμα των εκδόσεων «Ερμείας», υπό τον τίτλο «Πολυτεχνείο: από την κατάληψη στην εισβολή», που κυκλοφόρησε τον Σεπτέμβριο του 1974, επί Μεταπολίτευσης, δεκάδες ασπρόμαυρες φωτογραφίες απαθανατίζουν λεπτομέρειες της εξέγερσης, από τις 14 ως και τις 17 Νοεμβρίου. Οπως τα κρεμασμένα πανό και τα συνθήματα στους τοίχους: «Κάτω η Χούντα», «Η Γη είναι δική μας», «Αδούλωτη Ελλάδα», «Οι φοιτητές δεν βολεύονται, βουλεύονται», «Έξω οι Αμερικάνοι», «Όχι στον εμπαιγμό ενός τρελού», «Ελευθερία». «Εχεις σχέση με τον “πορτάκια” του Πολυτεχνείου;»
3. Τραγική ειρωνεία: ο 20χρονος έφεδρος στρατιώτης – εκπαιδευτής στο Κέντρο Τεθωρακισμένων, στο Γουδί, που έλαχε να οδηγεί το πιο διάσημο τανκ στη σύγχρονη ιστορία, ονομάζεται Σκευοφύλαξ. Και παρότι, η παράδοση θέλει το -νησιώτικο κατά κύριο λόγο- επίθετο του να συνδέεται με χριστιανικό λαϊκό εκκλησιαστικό αξίωμα, ο Σκευοφύλαξ προέβη σε μία πράξη όχι και τόσο χριστιανική: επέλασε με το τανκ του στο Πολυτεχνείο, ρίχνοντας τη σιδερένια πύλη του. «Έκανε αλοιφή» –κατά δική του δήλωση– με την αριστερή ερπύστρια του μια Μερσεντές που είχαν βάλει οι φοιτητές, απατώμενοι ότι μπορούν να φράξουν την είσοδο. Οι Ερινύες θα τον κυνηγούν έτη πολλά. Σε συνέντευξη-εξομολόγηση-κάθαρση στην εφημερίδα «Το Βήμα», το 2003, ο ίδιος θα ζητήσει συγγνώμη από την Πέπη Ρηγοπούλου, μετέπειτα καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών, τότε νεαρή φοιτήτρια που τραυματίστηκε σοβαρά, με συντριπτικά κατάγματα στα πόδια, κατά την είσοδο του τανκ. Και θα παραδεχθεί ότι αυτοί που έβλεπε κάποτε σαν «μαμούνια» θέλοντας να τα καταπιεί, ήταν τελικά «παλικάρια», «με μεγάλη ψυχή». Δεν το έβλεπε τότε, ήταν «φασίστας». Αργότερα, μίσησε τόσο πολύ την πράξη του, που έφθασε να απαρνηθεί τον ίδιο του τον εαυτό∙ όταν κάποιος, κάποτε, άκουσε πώς τον λένε. -«Εχεις σχέση με τον “πορτάκια” του Πολυτεχνείου;». -«Ξάδελφος μου, μακρινός. Σκοτώθηκε σε τροχαίο».
«Τσογλάνια, ρεζιλεύετε το στράτευμα»
4. Και, ίσως, δεν υπάρχει πιο συγκλονιστική επίσημη περιγραφή των γεγονότων του Πολυτεχνείου από αυτή που αποτύπωσε ο τότε εισαγγελέας Πρωτοδικών Δημήτρης Τσεβάς το 1974, σε σχετικό πόρισμα, στο πλαίσιο προκαταρκτικής εξέτασης, εξετάζοντας μάρτυρες, κάνοντας αυτοψίες, ακούγοντας μαγνητοταινίες, παρακολουθώντας κινηματογραφικές καταγραφές. «Την 02.43 ώραν τάσσεται µικρά, ίσως 15λεπτος προθεσµία εις τους σπουδαστάς δια να εξέλθουν. Μερικοί εκ των εγκλείστων ήρχισαν να απασφαλίζουν την είσοδον και τελικώς το επέτυχαν. Εδυσχεραίνετο όµως η έξοδος διότι όπισθεν της πύλης είχεν τοποθετηθή και ευρίσκετο αυτοκίνητον Μερσεντές. Και ενώ η µεν πρόθεσις των εγκλείστων προς έξοδον είχε καταστή εµφανής, προσπάθεια δε, κατεβάλλετο δια την αποµάκρυνσιν του φράσσοντας την πύλην αυτοκινήτου, ανυπόµονος Ίλαρχος, αυτόθι ιστάµενος απώλεσε την ψυχραιµίαν του και εν οργή ανεφώνησεν : “Τσογλάνια ρεζιλεύετε το στράτευµα…” και αµέσως έδωσε την διαταγήν της εισόδου. » Το άρµα εκινήθη µετά δυνάµεως, συνεκλόνισε την πύλην, κατέστρεψε τους µαρµάρινους κίονας της εισόδου, συνέτριψε και κατέρριψε την εξώθυραν και ακολούθως κυριολεκτικώς ισοπέδωσεν το προεκτεθέν αυτοκίνητον, εισελθόν εις βάθος 10 περίπου µέτρων εντός του προαυλίου του Πολυτεχνείου. ∆ηµοσιογράφος, επί ενός των κιόνων ευρισκόµενος, κατεκρηµνίσθη µετ’ αυτού εις το έδαφος, τραυµατισθείς ελαφρώς (κατάθεσις υπ’ αριθ. 172), νεαρός σπουδαστής επί των κιγκλιδωµάτων της πύλης ιστάµενος εκτινάσσεται, άγνωστον που, ενώ σιδηρούν αντικείµενον συνθλίβει τους πόδας νεαράς σπουδάστριας (κατάθεσις υπ’ αριθ. 83)» «Εντρομοι και εμβρόντητοι οι σπουδασταί κυριεύονται από την ενώπιον του εσχάτου κινδύνου φοβεράν αγωνίαν. Υπό την πίεσιν πλήθους ανθρώπων καταρρίπτεται τμήμα των προς την οδόν Στουρνάρη κιγκλιδωμάτων. Και διά του δημιουργηθέντος ανοίγματος εξέρχονται οι σπουδασταί κατά μάζας. Νέον, όμως, δι’ αυτούς αρχίζει μαρτύριον. Ύβρεις κατ’ αυτών εκτοξεύονται και καταδιωκόμενοι βαναύσως κακοποιούνται». «Πολλοί αξιωματικοί και στρατιώται παρεμβαίνουν προς προστασίαν των φοιτητών. Και υπήρξε πηγαία και βαθειά η ευγνωμοσύνη πολλών εξ αυτών προς τους αγνώστους σωτήρας των, ως εις τας καταθέσεις των τούς αποκαλούν με συγκίνησιν». Εκατοντάδες φοιτητές ξεχύνονται στους δρόμους, γύρω από το Πολυτεχνείο, γίνονται στόχος ελεύθερων σκοπευτών. «Απομακρυνόμενοι όμως του Πολυτεχνείου αγωνιώδεις τούς αναμένουν εκπλήξεις. Από παντού τους καταδιώκουν και τους χτυπούν. Εις την γωνίαν των οδών Τοσίτσα και Μπουμπουλίνας άνδρες της ΚΥΠ εν πολιτική περιβολή τους χτυπούν ανηλεώς και πυροβολούν κατ’ αυτών, ενώ εις την ταράτσαν ενός των αυτόθι κτιρίων έχουν εγκαταστήσει πολυβόλον. Εις τας ταράτσας των γύρω κτιρίων επισημαίνονται ελεύθεροι σκοπευταί υπό του ιδίου Διευθυντού της Αστυνομίας να επιτελούν το φονικόν έργον των».
Ελευθερία Κόλλια
Πηγή: Protagon.gr
